Tuy không quá gây “sốt”, song trò chơi truyền hình (gameshow) định dạng kiến thức vẫn chinh phục được khá đông khán giả và khẳng định vị thế không thể thiếu trong dòng chảy chung của các chương trình trên màn ảnh nhỏ.
Cảnh trong gameshow "Đào thoát"
Hơn 10 năm trước, khán giả của màn ảnh nhỏ rất say mê những gameshow kiến thức vừa chơi vừa học như: Trúc xanh, Vui cùng Hugo, Rồng Vàng, Chiếc nón kỳ diệu, Ở nhà chủ nhật, Hành trình văn hóa… Sau này còn có Ai là triệu phú, Đối mặt, Rung chuông Vàng, Đấu trường 100, Đường lên đỉnh Olympia, Ai thông minh hơn học sinh lớp 5, Chung sức, Thử tài thách trí, Người kế tiếp, Quyền năng số 10, Kim tự tháp… cũng để lại dấu ấn cho đông đảo khán giả. Mấy năm trở lại đây, khi gameshow (bao gồm cả truyền hình thực tế) giải trí thi tài năng ca hát, nhảy múa, hài hước “nở rộ” trên sóng thì có không ít gameshow kiến thức đã phải dừng sau 5-10 năm phát sóng. Vì gặp phải những khó khăn khách quan trong việc cạnh tranh rating khán giả, tài trợ, quảng cáo.
Thực tế có thể thấy nhu cầu của khán giả rất đa dạng. Nhiều người thích xem gameshow giải trí, nhưng vẫn có không ít người thích xem gameshow dạng kiến thức khoa giáo, mang lại những kiến thức tổng quát. Nhìn chung, khán giả của gameshow kiến thức thường không quá đòi hỏi về quy mô dàn dựng, sự xuất hiện của các ngôi sao hay cách thức truyền thông mà chỉ xem để thu nạp kiến thức còn thiếu hay học hỏi để mở rộng tầm hiểu biết. Bởi vậy gameshow kiến thức vẫn luôn có một lượng khán giả “cứng” nhất định và vẫn hiện diện như một loại hình không thể thiếu trong dòng chảy của trò chơi truyền hình nói chung.
Cảnh trong gameshow Người đứng vững
Và bên cạnh một số gameshow cũ đã phát sóng được vài mùa, thì hàng năm vẫn có kha khá gameshow kiến thức mới ra đời. Có thể kể đến loạt gameshow kiến thức đã và đang phát sóng gần đây như: Nhanh như chớp, 100 triệu một phút, Trí lực sánh đôi, Vừng ơi mở cửa, Sàn đấu thời gian, Người đứng vững, Chinh phục, Bộ ba siêu đẳng, Siêu sao đoán chữ, Vì bạn xứng đáng, Bản lĩnh nhóc tì, Đào thoát, Nhanh như chớp nhí, Đặc nhiệm Blouse trắng, Thiên đường ẩm thực, Xin chào bác tài, Giải mã cơ thể… có chủ đề liên quan đến nhiều khía cạnh, lĩnh vực khác nhau của kho tàng kiến thức như văn học, nghệ thuật, giáo dục, khoa học thường thức, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, y học, thể thao, ẩm thực, giao thông, địa lý, lịch sử.
So với gameshow giải trí về ca hát hay hài hước thì việc sản xuất gameshow kiến thức có nhiều khó khăn hơn. Tuy kiến thức là lĩnh vực rất rộng, nhưng mỗi gameshow kéo dài trung bình 12-14 tuần (45 phút/tập/tuần) nên “ngốn” một lượng rất lớn câu hỏi. Việc xây dựng ngân hàng câu hỏi của gameshow kiến thức vẫn luôn là điều khiến các nhà sản xuất phải đau đầu. Câu hỏi cần phải đa dạng, cập nhật mới, không bị trùng lặp, phải có đáp án chính xác, cách giải thích phải dễ hiểu, dễ nhớ. Một điều nữa là gameshow trước hết là trò chơi, nên phải làm sao tránh được sự giáo điều, khô khan trong nội dung và hình thức thể hiện của định dạng kiến thức. Và khi giải quyết tốt cả hai yêu cầu vừa chơi vừa học hỏi thì gameshow kiến thức mới có thể thu hút được khán giả lâu dài.
Cảnh trong gameshow Nhanh như chớp
Cho nên, trong xu thế cạnh tranh để tồn tại, nhiều gameshow kiến thức đã chọn sự kết hợp giữa yếu tố giải trí và học hỏi, hoặc tích hợp cả vận động, đấu trí, thi tài năng và trả lời các câu hỏi về kiến thức trong một lĩnh vực nào đó của cuộc sống.Và thực tế đã chứng minh, những gameshow kết hợp giữa kiến thức và giải trí, nghĩa là vừa chơi vừa học, nếu có thêm sự tham gia của người chơi là giới nghệ sĩ, người nổi tiếng luôn thu hút số đông khán giả hơn.
Theo đại diện của đơn vị phối hợp với HTV thực hiện Nhanh như chớp, thì mỗi tập của gameshow này (phát sóng trên HTV7, có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ như Jun Phạm, Midu, Đại Nghĩa, Trường Giang, Hoa hậu Phạm Hương, Mạc Văn Khoa…) trên kênh Youtube chính thức thu hút trung bình 4-5 triệu lượt xem, thậm chí có tập là gần 10 triệu lượt xem, đồng thời tạo được hiệu ứng truyền thông rất tốt. Hay tuy là gameshow về ẩm thực nhưng Thiên đường ẩm thực cung cấp rất nhiều kiến thức “ăn còn lo cho sức khỏe" đi kèm một chút thi thố, một chút hài hước nên luôn nằm trong top 5 chương trình của HTV được nhiều người xem nhất. Số lượng người xem lại của chương trình này trên Youtube rất cao, đạt 51,7 triệu lượt người xem trong tổng số 15 tập, có tập đạt đến 7 triệu lượt người.
Cảnh trong gameshow Thiên đường ẩm thực
Bên cạnh đó, các nhà sản xuất gameshow kiến thức cũng tìm cách làm mới format hoặc tìm mua gameshow hoàn toàn mới lạ để khán giả khỏi nhàm chán. Như trong năm nay, khán giả đã chứng kiến sự ra đời của Vietnam IQ – một gameshow áp dụng phương thức tương tác trên mạng truyền hình trực tuyến mang tới các kiến thức về văn hóa, xã hội, lịch sử, địa lý, khoa học của Việt Nam và thế giới bên cạnh các thông tin về giải trí, nghệ thuật và thể thao đến cho khán giả. Hay gameshow 5 vòng vàng kỳ ảo kết hợp giữa kiến thức, giải trí, vận động thông qua việc trả lời các câu hỏi và còn là gameshow đầu tiên áp dụng công nghệ hiện đại, tiên tiến vào sản xuất truyền hình tại Việt Nam.
Nhìn chung, trong bối cảnh các định dạng trò chơi truyền hình (bao gồm cả truyền hình thực tế) “trăm hoa đua nở” như hiện nay thì sự ra đời của những gameshow kiến thức mới hay sự thay đổi để làm mới của các gameshow cũ là cần thiết để đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng khán giả xem màn ảnh nhỏ. Theo một số nhà sản xuất, năm 2019 sẽ có sự trình làng của một loạt gameshow mới kết hợp cả hai vai trò vừa giải trí vừa cung cấp kiến thức.
Đan Khanh